Aanvankelijk wees het Stimuleringfonds voor bijzondere omroepproducties een aanvraag af om bij te dragen aan een documentaire over de Russische celliste Natalia Gutman, vertelt Hetty Haykes van Scarabee Films. Regisseur Eline Flipse is namelijk met de celliste bevriend en zou daardoor onvoldoende afstand kunnen nemen. Dat zou de film niet ten goede komen, meende het fonds.
De vriendschap ontstond in de jaren dat Flipse voor de NCRV de programmering deed van het radioprogramma ‘Ongehoord’, dat vanuit de Kleine Zaal van het Concertgebouw werd uitgezonden. Flipse, die op het ogenblik in Albanië filmt, komt uit een muzikale familie. Haar oom Eduard was chef-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest (1926-1962).
Gelukkig werd het Stimuleringsfonds overgehaald door de producente. Gelukkig, omdat het portret van de celliste dat vanavond in ‘Het uur van de wolf’ wordt uitgezonden prachtig gefilmd is. Bij het grote publiek is Natalia Gutman weliswaar onbekend, maar de kenners weten haar in groten getale te vinden als zij de internationale concertzalen aandoet. Zij weten dat Gutman een pupil is van cellist/dirigent Rostropovitch en dat de Duits-Russische componist Schnittke een concert voor haar schreef, net als de Chinees Guo Wenjing. Laatstgenoemde had er een hard hoofd in of Gutman zijn compositie ook zou kunnen spelen. In de film lijkt zij die zorg aanvankelijk niet te delen. Later is te zien hoe intensief zij onder leiding van de componist de partij studeert.
Natalia Gutman is 54 jaar en was de muzikale partner van pianist Svjatoslav Richter. Zij was getrouwd met de violist Oleg Kagan, die aan kanker stierf in 1990. Beeldfragmenten van zijn laatste concert, daags voor zijn dood, staan in schril contrast tot eerdere beelden, waarin hij vitaal een sonate van Beethoven speelt. Gutmans verdriet wordt daardoor tastbaar.
Er zijn meer onplezierige zaken die een stempel op haar bestaan hebben gedrukt. De herinnering aan de repressie door het Sovjet-regime maakt haar evenmin vrolijk. Die tegenwerking stond een internationale muziekcarrière flink in de weg. Aanvankelijk mocht zij als jonge vrouw naar de Verenigde Staten. Daar boekte zij successen onder leiding van Leopold Stokovski. Maar bij terugkeer werd Gutman in de ban gedaan. Een aan de KGB gelieerde organisatie, die de optredens in het buitenland regelde, gaf haar geen toestemming meer te reizen. Gutman: ,,Mijn nationaliteit heeft mijn leven niet opgefleurd. Een Joodse achternaam bracht evenmin geluk.”
Bij het vinden van historische filmopnamen van Gutman werden de makers van de documentaire geholpen door de stedenband die Goirle heeft met het Russische Krasnogorsk. Producent Hetty Haykes, die in dit Noord-Brabantse plaatsje woont en werkt, kwam erachter dat juist in deze Russische stad een belangrijk filmarchief is gevestigd. ,,Dankzij de stedenband kreeg ik gemakkelijk toegang en was de prijs van het beeldmateriaal schappelijk. In Moskou hebben we ook nog materiaal gevonden, maar pas na lang aandringen. Bovendien was dat veel duurder.”
De opnamen uit Krasnogorsk tonen een jonge Gutman, die met haar moeder, een virtuoos pianiste, optreedt. Haar moeder was bepalend voor de carrière van Natalia. Zij vond dat een kind pas bestond als zij het muziekles kon geven. Wat voor haar moeder gold, geldt ook voor Natalia. Een van haar zonen, die zich overigens niet door zijn moeder onder druk gezet voelt, speelt viool en bij voorkeur met haar: ,,Dan smelten we samen.”
‘Typhoontschik’ toont op ingetogen wijze het dagelijkse leven van een virtuoos celliste zonder sterallures: ,,Wij zijn een tijdelijk verschijnsel tegen een achtergrond van cultuur en geschiedenis.” Natalia Gutman zegt haar ziel niet bloot te kunnen leggen, maar doet dat juist wel. Zij komt tot leven op het podium. In het dagelijkse leven is het zwoegen. ,,Alleen tijdens het geven van concerten kan ik me goed concentreren. Daarbuiten ontbreekt de bezieling.”
Lees het artikel ook op: